วรรณกรรมพื้นบ้าน: มรดกทางวัฒนธรรมและขุมทรัพย์แห่งอัตลักษณ์

 

วรรณกรรมพื้นบ้าน: มรดกทางวัฒนธรรมและขุมทรัพย์แห่งอัตลักษณ์

Folk Literature: A Cultural Heritage and a Treasure Trove of Identity

โดย ผศ.ดร. จันทร์พา ทัดภูธร By Asst. Prof. Dr. Janpha Thadphoothon

ผมแน่ใจว่าคุณเห็นด้วยกับผมว่า วรรณกรรมไม่เพียงแต่เป็นเรื่องราวที่สร้างความบันเทิงเท่านั้น แต่ยังเป็นเสมือน "กระจก" ที่สะท้อนให้เห็นถึงตัวตนของมนุษย์ในแต่ละยุคสมัย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง วรรณกรรมพื้นบ้าน หรือ วรรณกรรมท้องถิ่น ซึ่งเป็นสิ่งที่ผมเชื่อว่ามีคุณค่าอย่างมหาศาล

I am sure you agree with me that literature is not just a form of entertainment; it is also like a "mirror" reflecting the identity of human beings across different eras. This is particularly true for Folk Literature or Local Literature, which I believe holds immense value.

อย่างที่เรารู้กันดี วรรณกรรมพื้นบ้านคือผลงานที่เกิดขึ้นจากการใช้ภาษาพูดและเขียนของกลุ่มชนในท้องถิ่นต่างๆ ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงวัฒนธรรม วิถีชีวิต ความเชื่อ และจารีตประเพณีของท้องถิ่นนั้นๆ ส่วนตัว ผมเชื่อว่า สิ่งเหล่านี้คือรากเหง้าที่ทำให้สังคมของเรามีความหลากหลายและน่าสนใจ

As we know well, folk literature refers to works created through the spoken and written language of local communities, reflecting their culture, way of life, beliefs, and traditions. Personally, I believe that these are the roots that make our society diverse and engaging.

ลักษณะเด่นของวรรณกรรมพื้นบ้าน: มรดกที่ไม่มีผู้สร้าง

Defining Characteristics of Folk Literature: Heritage Without a Creator

ผมคิดว่า สิ่งที่ทำให้วรรณกรรมพื้นบ้านมีความพิเศษและแตกต่างจากวรรณกรรมทั่วไปคือลักษณะเด่นบางประการที่ผมอยากจะเน้นย้ำ:

I think that what makes folk literature special and different from general literature are certain key characteristics that I would like to emphasize:

• ไม่ระบุชื่อผู้แต่ง (Anonimity): เป็นที่ทราบกันดีว่า วรรณกรรมประเภทนี้มักไม่ปรากฏชื่อผู้สร้างที่ชัดเจน เพราะเป็นการประพันธ์และเล่าสืบต่อกันมา ทำให้เนื้อหามีการปรับเปลี่ยนไปตามยุคสมัยและผู้เล่า

  • Anonymity: It is well known that this type of literature often does not have a clear creator, as it is composed and passed down through generations, allowing the content to adapt according to the era and the narrator.

• การสืบทอดจากรุ่นสู่รุ่น (Oral/Generational Transmission): ผมเชื่อมั่นว่า นี่คือมรดกทางวัฒนธรรมที่ถ่ายทอดจากปู่ย่าตายายมาสู่ลูกหลาน ทำให้เกิดความผูกพันกับรากเหง้าและภูมิปัญญา

  • Generational Transmission: I am confident that this is a cultural heritage passed down from ancestors to descendants, fostering a connection to their roots and wisdom.

• การใช้ภาษาท้องถิ่น (Use of Local Dialect): อย่างที่เรารู้กันดี การใช้ภาษาถิ่นในการสื่อสารทำให้เรื่องราวมีความใกล้ชิดและเข้าถึงจิตวิญญาณของคนในชุมชนนั้นๆ ได้อย่างลึกซึ้ง

  • Use of Local Dialect: As we know well, the use of local dialect in communication allows the stories to be intimate and deeply connect with the spirit of the community.

การแบ่งประเภท: จากปากสู่ลายลักษณ์

Classification: From the Oral to the Written Words

วรรณกรรมพื้นบ้านสามารถแบ่งตามลักษณะการถ่ายทอดได้เป็น 2 ประเภทหลัก ซึ่งทั้งสองประเภทต่างก็มีบทบาทสำคัญในการรักษาภูมิปัญญาของชุมชน:

Folk literature can be primarily divided into two categories based on their mode of transmission, both of which play a crucial role in preserving local wisdom:

1. วรรณกรรมมุขปาฐะ (ปากต่อปาก)

1. Oral Literature 

นี่คือประเภทที่อาศัยการเล่า การร้อง หรือการพูดต่อกันไป ความมีชีวิตชีวาของเรื่องราวจะคงอยู่ได้ด้วยการถ่ายทอดด้วยปากเปล่านี่เองครับ ตัวอย่างที่โดดเด่น ได้แก่:

This category relies on narration, singing, or spoken word transmission. My instinct tells me that the vitality of these stories is maintained through oral delivery. Notable examples include:

• นิทานพื้นบ้าน (Folk Tales): เช่น สังข์ทอง (Sang Thong), โสนน้อยเรือนงาม (Sano Noi Ruean Ngam), ปลาบู่ทอง (Pla Bu Thong) ซึ่งเนื้อหามักสอดแทรกคติสอนใจและเป็นเสมือนตำราคุณธรรมของชุมชน

  • Folk Tales, such as Sang Thong, Sano Noi Ruean Ngam, and Pla Bu Thong, whose content often contains moral lessons and serves as a moral textbook for the community.

• เพลงพื้นบ้าน (Folk Songs): เช่น เพลงเรือ (Phleng Ruea), เพลงเกี่ยวข้าว (Phleng Kieo Khao), เพลงฉ่อย (Phleng Choi) ที่สะท้อนชีวิตการทำงานและความสนุกสนานตามฤดูกาล

  • Folk Songs, such as Phleng Ruea (Boat Songs), Phleng Kieo Khao (Rice Harvesting Songs), and Phleng Choi, which reflect working life and seasonal celebrations.

• สำนวน สุภาษิต และคำพังเพย (Idioms, Proverbs, and Sayings): ผู้เชี่ยวชาญส่วนใหญ่มองว่า สิ่งเหล่านี้คือ "ความคิดที่ตกผลึก" ของคนในท้องถิ่น เช่น สุภาษิตพระร่วง (Suphasit Phra Ruang)

  • Idioms, Proverbs, and Sayings: Most experts view these as the "crystallized thoughts" of the local people, such as Suphasit Phra Ruang.

• ปริศนาคำทาย และความเชื่อ/พิธีกรรม (Riddles, Beliefs/Rituals): รวมถึงตำนาน บทสวดในพิธีกรรม ซึ่งเป็นรากฐานของความศรัทธาและความเป็นอยู่ร่วมกัน

  • Riddles, Beliefs/Rituals: Including legends and ritualistic chants, which form the basis of faith and communal living.

2. วรรณกรรมลายลักษณ์ (เป็นตัวหนังสือ)

2. Written Literature (The Written Word)

แม้ว่าวรรณกรรมพื้นบ้านส่วนใหญ่จะเริ่มจากการเล่า แต่หลายชิ้นก็ได้ถูกบันทึกไว้เป็นลายลักษณ์อักษรในภายหลังเพื่อรักษาความรู้ ผมต้องยอมรับว่า การบันทึกช่วยให้ภูมิปัญญานั้นๆ ไม่สูญหายไปตามกาลเวลา ตัวอย่างเช่น:

Although most folk literature begins with narration, many pieces have been recorded in writing later to preserve knowledge. I must admit that documentation helps ensure that such wisdom is not lost to time. Examples include:

• ตำรา (Manuals/Treatises): เช่น ตำราโหราศาสตร์, ตำราดูลักษณะคน หรือตำรายาสมุนไพร ที่เป็นองค์ความรู้เฉพาะถิ่น

  • Manuals/Treatises, such as astrological texts, manuals on physiognomy, or herbal medicine texts, which represent specialized local knowledge.

• บันทึก (Records/Inscriptions): จารึกใบลานหรือสมุดข่อยที่นำมาปริวรรตเป็นตัวอักษรไทยในภายหลัง โดยส่วนใหญ่มักเป็นบันทึกทางศาสนาหรือประวัติศาสตร์ท้องถิ่น

  • Records/Inscriptions: Such as palm-leaf or Samut Khoi (accordion-folded books) inscriptions that are later transcribed into the modern Thai script, often being religious or local historical records.

คุณค่าและการพัฒนาที่ยั่งยืน

Value and Sustainable Development

ในทางทฤษฎี วรรณกรรมท้องถิ่นไม่ได้มีไว้เพื่อการศึกษาเท่านั้น แต่ยังเป็น อัตลักษณ์ของชุมชน ที่สามารถนำไปต่อยอดได้จริง ผมอยากให้คุณลองจินตนาการว่า การนำตำนานพื้นบ้านที่แข็งแกร่งมาเป็นธีมหลักในการท่องเที่ยวชุมชนจะสร้างความยั่งยืนให้กับท้องถิ่นได้มากขนาดไหน

In theory, local literature is not just for academic study; it is also a community identity that can be genuinely developed. I would like you to imagine how much sustainability could be created for the locality by using a robust folk legend as the main theme for community tourism.

ไม่มีใครรู้ทุกอย่าง แต่ผมขอแสดงความคิดเห็นส่วนตัวว่าเราจะสามารถส่งเสริมให้นิทานพื้นบ้านหรือตำนานพื้นบ้าน ซึ่งเป็นประเภทที่เป็นอัตลักษณ์ของชุมชนได้อย่างชัดเจนและเป็นรูปธรรม มาเป็นเครื่องมือในการสร้างรายได้ให้กับชุมชนได้อย่างยั่งยืนได้อย่างไร

Nobody knows everything, but I want to know how we can promote folk tales or local legends, which are clear and concrete forms of community identity, to be a tool for generating sustainable income for the community.

อย่างน้อยที่สุด การที่เราให้ความสำคัญกับวรรณกรรมพื้นบ้านก็เท่ากับเราได้รักษาจิตวิญญาณของบรรพบุรุษและภูมิปัญญาที่ทรงคุณค่าไว้ให้ลูกหลานของเราได้เรียนรู้และสืบทอดต่อไปครับ

At the very least, by valuing folk literature, we are preserving the spirit of our ancestors and the invaluable wisdom for our descendants to learn and inherit.